Aardwarmte is een onuitputtelijke energiebron, volkomen schoon en biedt ongekende mogelijkheden. Met de voorraden die in onze planeet zijn opgeslagen kan in principe het wereldwijde energiegebruik worden gedekt.

Wie in een mijn afdaalt, kan het al voelen: de temperatuur van de aarde neemt toe met de diepte. Elke 30 meter komt er een graad bij. Door een boor in de grond te steken, kun je deze warmte met het grondwater omhoog halen. Wie diep genoeg boort, kan water oppompen dat heet genoeg is om elektriciteit op te wekken.

Onlangs heeft de gemeente Terschelling besloten de haalbaarheid te onderzoeken van een elektriciteitscentrale op aardwarmte. Het zou de eerste zijn in Nederland. Maar waarom eigenlijk? Valt er in Nederland niet veel meer te halen uit de warmte onder onze voeten? Jazeker, zegt Marc Koenders van IF-Technology, dat samen met ingenieursbureau DWA en TNO de mogelijkheden in kaart bracht voor de toepassing van ‘geothermie’ in Zuid-Holland. Er zijn echter ook beperkingen. Boren is duur, en de onzekerheden zijn groot. Wel gaat een boring vrijwel kosteloos decennia lang mee.

Eerste succes

Nu de olie- en gasprijzen stijgen, wordt aardwarmte een reëel alternatief. Het barst van de aardwarmte-projecten in wording, en het eerste succes heeft zich al aangediend. Bleiswijk herbergt sinds eind 2007 het eerste geothermische tuinbouwbedrijf van Nederland: A+G van den Bosch. Erik Simmelink en Kees Geel, beiden werkzaam bij TNO, werkten mee aan het haalbaarheidsonderzoek. Simmelink: ’We halen de warmte naar boven met behulp van water. Wat we dus nodig hebben zijn poreuze gesteenten.’

Rondom Bleiswijk hadden oliemaatschappijen al op grote schaal onderzoek gedaan naar de ondergrond. Simmelink en Geel gebruikten deze gegevens om een geschikte laag op te sporen. Ze vonden er een op 1.700 meter diepte. En de boring had succes. Simmelink: ‘De geothermische installatie levert dertig keer meer energie op dan we kwijt zijn voor het pompen’. Voor de tuinder betekent dit een besparing van drie miljoen kuub aardgas per jaar – zo’n 700.000 euro op de gasrekening.

Mocht de ondergrond niet waterdoorlatend zijn, dan kan deze waterdoorlatend worden gemaakt met een uit de oliewereld overgewaaide methode, hydraulic fracturing. Hierbij wordt het gesteente ‘gekraakt’ door de druk op te voeren.

Simmelink denkt dat deze aanpak in Nederland nog lang niet op grote schaal kan worden toegepast: ‘Voor geothermiewinning zou je fracturing moeten toepassen op gebieden van enkele kubieke kilometer’. Dat is veel meer dan bij oliewinning, waar het om het gesteente direct rond de boorput gaat.

Geothermie als warmtebron mag dan in Nederland in de lift zitten, als het gaat om het opwekken van elektriciteit houden Koenders en Simmelink een slag om de arm. Koenders: ’Om geothermische energie als warmtebron te kunnen benutten heb je water nodig van minimaal 50 graden; om elektriciteit op te wekken water van minimaal 100 graden. Lagen geschikt voor geothermie als warmtebron troffen we in Zuid-Holland aan op dieptes van 900 tot 3.000 meter. Voor elektriciteit moet je veel dieper boren.’ Dat is ingewikkelder, duurder en risicovoller omdat over de diepere bodem vaak minder bekend is.

Voor Terschelling gaat dit argument wellicht niet op. Tijdens gasboringen in de jaren zeventig werd ontdekt dat op circa 20 kilometer ten zuiden van het eiland een grote vulkaan begraven ligt, die omstreeks 160 miljoen jaar geleden actief was. Ook nu nog heeft het gebied, mede dankzij het vulkanisch gesteente, een iets hogere temperatuur dan de omgeving. Als het ergens zou moeten lukken, dan is het dus hier.