Economische groei is geen doel op zichzelf. Uiteindelijk draait het om de leefbaarheid van de samenleving. Die is sinds de crisis begon toegenomen.
Ik ben een kind van de depressie van de jaren dertig. Het maandsalaris van mijn vader, chemicus bij de HKI in Breda en later bij de AKU in Arnhem, werd ruim twee maanden na mijn geboorte, in mei 1934, met tweehonderd gulden verlaagd, vrijwel een halvering. Mijn vader behoorde nog tot de gelukkigen. Veel anderen werden ontslagen en moesten leven zonder inkomen. Daarop werd met gelatenheid gereageerd, behalve in nazi-Duitsland.
Die tijden van weleer komen niet weerom, al doet het depressieve gezicht van de directeur van het Centraal Planbureau, Coen Teulings, anders vermoeden. Aangeslagen presenteert hij een inktzwart scenario voor de groei en de werkgelegenheid, zonder enig besef dat hij illustreert dat aan de economische wetenschap geen voorspellende kracht van kwantitatieve aard kan worden ontleend. Voor het beleid van het kabinet is dat ook helemaal niet nodig.
Het gaat niet om voorspellen, maar om het uitstippelen van beleid, dat een diepe inzinking van de economie voorkomt. Voor die opgave is de suggestie van exactheid (CPB-prognoses) eerder een belemmering dan een steun.
Wereldwijd proberen landen de problemen het hoofd te bieden, met veel meer samenhang dan in de jaren dertig. Niemand weet wanneer de maatregelen effect sorteren, maar het is onwaarschijnlijk dat de bevroren toestand langdurig beklijft. Cruciaal is dat de banken terugkeren naar hun natuurlijke rol: besparingen aantrekken en kredieten verstrekken. Deze overgang voltrekt zich veeleer van de ene op de andere dag dan langs de weg van geleidelijkheid.
In nog een opzicht verschilt de huidige toestand van die van de jaren dertig. Veel economen menen dat de financiële crisis wordt opgelost, waarna wij weer overgaan tot de orde van de dag. Dat betekent net als de afgelopen jaren: nadruk op kwantitatieve groei, en een benadering van het economisch proces als een financieel proces én verdere ’dehumaniserering’ (want dat is het) van financiële transacties. Straks zijn hypotheken opnieuw ’handelswaar’ in plaats van een dienst ten bate van de consument.
Het blijf een hardnekkig misverstand dat economische groei altijd goed is. Allerwegen tekenen zich nu juist de voordelen af van minder groei. Schonere lucht, minder files, minder druk op het milieu –de leefbaarheid in de samenleving neemt toe. Het absurde van eenzijdige kwantitatieve groei van Schiphol, het ontwikkelen van de Zuidas of de Noord-Zuidlijn in Amsterdam begint eindelijk tot de bevolking en de beleidsmakers door te dringen.
Afnemende groei in de bouw betekent niet alleen minder werkgelegenheid in de bouw, maar ook minder vastgoedprojecten die slechts leegstand wachten. Afnemend consumentenvertrouwen is geen negatieve maar een positieve ontwikkeling, omdat mensen minder schulden maken en meer sparen. Het gaat er vervolgens om die extra besparingen te gebruiken voor investeringen en innovaties in de kwaliteit van het bestaan. Tegenover afnemende materiële groei van de consumptie staat dan het toenemen van de leefbaarheid in de immateriële sfeer.
De kredietcrisis staat in de schaduw van de overlevingscrisis die de mensheid bedreigt. De echte crisis, dat is de opwarming van de aarde, de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, het wereldwijde gebrek aan schoon drinkwater en het wassende zeewater, de aanslag op natuur, open ruimte en milieu bedreigen het bestaan van volgende generaties.
Daarom is de kredietcrisis een trendbreuk die de overgang markeert van nadruk op kwantitatieve, destructieve, economische groei naar nadruk op een kwalitatief hoogwaardige, duurzame en creatieve economische ontwikkeling.
Dit is de kans om afscheid te nemen van verouderde en vervuilende producties en productieprocessen en grootscheeps in te zetten op duurzaamheid en het behoud van de natuurlijke en culturele omgeving. Dit is de kans om inhoud te geven aan de werkelijke behoeften van onze kinderen en kleinkinderen.
De pleitbezorgers van een crisiswet voor ongebreidelde aanleg van wegen en infrastructuur, zoals Elco Brinkman en Bernard Wientjes, letten niet op het milieu. In hun plannen worden werkgelegenheid en het maken van winst ontkoppeld van de werkelijke behoeften van consumenten van nu en straks.
Tegenover de onvermijdelijke werkloosheid in de niet-duurzame sectoren staat straks inspirerende werkgelegenheid in duurzame bedrijvigheid. Dat perspectief ontbrak in de jaren dertig. Maar in de voetsporen van de Amerikaanse president Obama kan het Nederlandse kabinet ook van de nood een deugd maken. Het is een kwestie van integraal en vasthoudend inzetten op duurzaamheid. Dan wordt de wereld na de kredietcrisis schoner en humaner. Als dat lukt, gaat de vergelijking tussen de huidige malaise en de depressie van de jaren dertig pas écht niet meer op.
Arnold Heertje
februari 21st, 2009 om
Helemaal mee eens!
februari 21st, 2009 om
Ha! Verstandige taal van een wijs man. Natuurlijk is deze crises ook een kans. Laat nou eens iedereen inzien dat wij, de consumenten, spaarders en hypotheeknemers, kunnen stemmen met de vork en/of de voeten. Hoog tijd dat we ons bewust worden waar we ons geld (of onze werk-capaciteit, steun en aandacht) aan besteden: aan organisaties die kiezen voor duurzaam, kwaliteit en welzijn of aan organisatie die kiezen voor snelle winsten, hebberige aandeelhouders en korte termijn productie. Beiden soorten kunnen niet zonder klanten. En wie zijn die klanten? Juist. Wat heb jij nodig om je verantwoordelijkheid te nemen? Kan ik iets doen om je te helpen?
maart 6th, 2009 om
Ben het helemaal eens met dit artikel, het wordt tijd dat mensen gaan kijken naar wat ze hebben, niet naar wat ze niet hebben 😉
maart 16th, 2009 om
Prachtige column !
“’dehumaniserering’ van financiële transacties.” Wat mooi benoemd !!!
Wat vandaag een vloek lijkt, kan morgen een zegen blijken. Deze crisis maakt een einde aan het kwantitatieve (geld) denken. Kwalitatieve groei met aandere maatstaven; Wat heb je geleerd afgelopen jaar ? Wat heb je bijgedragen ? Heb je gedaan wat je wilde doen ? En de klant centraal stellen, dat lijkt me echt geweldig. Ik ben er klaar voor !
maart 17th, 2009 om
Heertje wordt oud. “Afnemende materiële groei leidt niet per definitie tot verbetering in de immateriële sfeer” zoals Heertje beweert. Wedden dat die hongerende mensen in Afrika maar wat blij (is immaterieel) zullen zijn met voedsel (is materie) en gezondheidszorg. Om maar iets te noemen. En wie maakt uit wat de werkelijke behoeften zijn? De staat? Duurzaamheid, wat is dat? Als je de euro die je nu kunt verdienen, laat liggen, kom je aan de termijn die voor duurzaamheid nodig is niet eens toe. Er is slechts een streven naar groei en niet naar kwantitatieve groei alleen, zoals Heertje stelt. Soms is “meer” “beter”, voedsel bijvoorbeeld, soms is “beter” “meer”, zorg bijvoorbeeld.
maart 22nd, 2009 om
Klinkt allemaal goed, maar wat is in hemelsnaam een kwalitatief hoogwaardige, duurzame en creatieve economische ontwikkeling??
Was Arnold Heertje trouwens ook niet de econoom die de zegeningen van de 24 uurs economie aanhaalde?? Lijkt al weer een paar decennia geleden.
december 6th, 2009 om
Zoals het nu lijkt is het flauwekul om te spreken over opwarming van de aarde omdat de aarde steeds meer afkoelt en we een lichte ijstijd tegemoet gaan…dit wil niet zeggen dat het niet goed is om beter met het milieu om te gaan want dat lijkt mij niet meer dan logisch. In plaats van consumenten de wijzende vinger te geven zouden
multinationals alle tien vingers naar zichzelf moeten laten wijzen en ook echt iets gaan doen m.b.t. milieubewust en zo vriendelijk mogelijk produceren. Doe hier ook nog even een eerlijk bedrag aan belasting bij en voila dat geld kan gebruikt worden voor goede dingen! Ik ben zelf nog iets radicaler want ik vind dat multinationals oneerlijke concurrenten zijn en eigenlijk geen bestaansrecht zouden moeten hebben omdat zij het werk van velen uit handen nemen en gehaald hebben omdat ze onder de prijs kunnen zitten als gevolg van hun reserves.
Een echt vrije wereldhandel zou normaal moeten zijn met een logische manier van produceren. Ieder land heeft zijn goede kanten en door die te benutten kun je al een heel stuk verder komen. Waarom in Nederland kassen hebben terwijl in Spanje de zon veel vaker schijnt bijvoorbeeld?
Het wordt tijd dat ingezien wordt dat wij met z`n allen 1 aardbol hebben/gebruiken en dat alles wat wij en anderen doen directe gevolgen heeft voor anderen en dus ook voor onszelf. Niet meer Ikke ikke maar wij!
december 9th, 2011 om
Ik ga maar eens flink veel lekkere dikke truien thermo ondergoed moonboods, geitenwollensokken, handschoenen, dassen, mutsen, dekbedden, pakken soep blik voer, enz. enz. inslagen. Want het ziet er naar uit dat ik mag gaan survivallen als het allemaal zo doorgaat. Hopelijk hou ik wel een dak boven het hoofd, al hoewel een stal ook lekker warm kan zijn, als hij maar vol met dieren staat. Kop op, we leven hier nog altijd in een welvaart maatschappij. En het kan nog veel minder als het moet. Maar ja moet het wel? Of zou het niet mooier zijn als mensen een beetje meer solidair zouden zijn. De wereld functioneert er niet beter op, de hebzucht neemt het over van de liefde, terwijl dat nu net hetgene is waar we nooit genoeg van kunnen krijgen. Ik hou van alle mensen op de wereld, ik hou alleen niet van wat sommige mensen doen.
april 25th, 2015 om
Het moois dat de crisis ons bracht
De afgelopen acht jaar van economische crisis was voor veel mensen een belasting. Mensen die hun huizen niet verkocht kregen of hun hypotheken niet meer konden betalen. Mensen die hun banen verloren en jarenlang in de WW of bijstand zaten (en soms nog steeds zitten). Maar crisis betekent niet alleen maar het uit elkaar vallen en verkruimelen van geluk en zekerheden. Het betekend ook nieuwe kansen doordat oude logge systemen en stramienen worden doorbroken. Dit is wat de crisis ons óók bracht: http://www.artyfartyfarm.com/?page=het-moois-dat-de-crisis-ons-bracht