Uit een nieuwe studie blijkt dat de Israëli’s langzaam maar zeker meer begrip hebben voor de Palestijnse positie, ook al houdt een groot aantal het nog steeds bij de visie op “goede Israëli’s en slechte Arabieren”.

Politiek psycholoog prof. Daniel Bar-Tal aan de Universiteit van Tel Aviv onderzocht met zijn collega Rafi Nets-Zehngut het formele en populaire collectieve geheugen van Israël. Het eerste is de voorstelling van de geschiedenis in overheidsdocumenten en leerboeken, de “officiële” kroniekschrijving. Het tweede is het geheel van getuigenissen en beschrijvingen die mensen overleveren.

Uit de studie blijkt dat er belangrijke positieve elementen zijn die de hoop op vrede levend houden, omdat er meer ruimte lijkt te komen voor kritische perspectieven ten opzichte van het traditionele discours.

Hoop
In de studie in de zomer van 2008 werden vijfhonderd Joodse volwassenen in Israël ondervraagd. Daaruit bleek dat 47 procent geloofde dat de vluchtelingen gedwongen werden te vertrekken in 1948, terwijl 40,8 procent het oude zionistische discours gelooft dat ze uit eigen wil vertrokken zijn. “Nakba”, het Palestijnse woord om de verdrijving te beschrijven, wordt door steeds meer Israëlische Joden begrepen.

Joodse geschiedenisboeken en zelfs enkele leerboeken geven meer informatie over het probleem, en Tekuma, een televisieprogramma over de eerste vijftig jaar Israëlische staat, had het over de verbanning van de Arabieren.

Van de ondervraagden vond 46 procent dat de verantwoordelijkheid voor het conflict evenveel bij de Joden als de Palestijnen ligt. 43 procent ziet vooral de Palestijnen als schuldige, 4,3 procent wijt het conflict aan Israël.

Rafi Nets-Zehngut benadrukt hoe groot de vooruitgang is die de Joodse samenleving heeft gemaakt. “We nemen steeds meer afstand van de zionistische, vertekende versie van de feiten. Dat is wat mij betreft het belangrijkste resultaat van deze studie”, zegt hij. “Het is verrassend: de meeste samenlevingen veranderen de vertekende versie van de feiten pas na het oplossen van een conflict. Wij doen dat nu al: Israëli’s worden kritischer en dat geeft een grotere kans op vrede, ook al bevinden we ons nog midden in het conflict.”

“Het conflict is niet meer wat het dertig jaar geleden was”, zegt Bar-Tal. “Er is niet genoeg bewogen om een akkoord te vinden. En de meerderheid van de Israëlische Joden heeft nog altijd een simplistische visie op de feiten. Maar er is een aanzienlijke minderheid die bereid is in de spiegel te kijken en de andere kant van het verhaal te zien.”

Vertekend beeld
Veel oude clichés houden echter goed stand. Velen vinden dat Yasser Arafat het vredesakkoord in 2000 torpedeerde omdat hij geen vrede wilde. Amper een kwart van de ondervraagden vindt dat beide partijen verantwoordelijk zijn voor de mislukking, en 3 procent wijt de schuld aan de Israëlische voorwaarden. Bijna de helft denkt dat de tweede Intifada in 2000 uitbrak omdat Arafat het conflict op voorhand gepland had. Zo’n 40 procent wist niet dat tegen het einde van de 19e eeuw Palestijnen de absolute meerderheid uitmaakten van de inwoners van Israël.

Toch vindt Bar-Tal die cijfers niet verrassend, net zo min als de 81 procent die de recente oorlog in Gaza steunt. “Vraag de Belgen naar wat er gebeurd is in Congo, de Amerikanen naar wat er met de Indianen gebeurde, de Fransen naar Algerije en de Britten naar Kenia. Het kost mensen meestal jaren om de realiteit onder ogen te zien.”

De Joodse slachtofferrol is een bijkomende bron van geweld, zegt Bar-Tal. “Dat gevoel zit diep in onze Joodse cultuur en traditie. Het is begonnen met duizend jaar diaspora. De holocaust heeft daar natuurlijk nog toe bijgedragen. En in dit conflict zien we onszelf opnieuw als slachtoffers. Daarmee focussen we op ons eigen lijden en vergeten we dat van anderen.” Beide volkeren zijn zo diep doordrongen van de conflictcultuur dat het onmogelijk kan zijn om vrede te verkrijgen zonder hulp van de buitenwereld. “De wereld moet absoluut actiever deelnemen aan het vredesproces.”

Daan Bauwens