We zweten in de sportschool en eten gezond, maar doen niets aan onze gezondheid tussen de oren. Dat heeft ook een economische prijs.

Jan Walburg (59) is een man met een missie. De directeur van het Trimbos-instituut, dat met 250 medewerkers onderzoek doet naar de geestelijke (on)gezondheid van Nederland, wil meer aandacht voor ons aller levensgeluk. Voor ons welbevinden; voor onze ’mentale vermogens’. Want die kraken, stelt Walburg – omdat ze in deze samenleving zwaar onder druk staan.

’Mentaal vermogen – investeren in geluk’, heet het nieuwe boek van Walburg. Hij poneert daarin de stelling dat we veel te weinig aandacht besteden aan onze mentale gezondheid. We gaan massaal naar de sportschool en letten op onze voeding om lichamelijk gezond te blijven, maar hoe we psychisch in vorm blijven, is nauwelijks een thema. Terwijl psychische ziekten als angst en depressie bovenaan staan als redenen voor ziekteverzuim, en de hulpvraag nog altijd toeneemt.

„Onze maatschappij heeft zich de laatste twintig jaar snel ontwikkeld tot een kennis- en diensteneconomie”, zegt Walburg. „Veel mensen werken met hun hoofd, en bijna iedereen moet ook emotionele en relationele vaardigheden inzetten op de werkvloer. Mensen hebben hun mentale vermogens tegenwoordig bij praktisch alle banen nodig: ook als je aan de kassa zit bij Albert Heijn moet je leren omgaan met klanten. Wie lijdt aan angst of depressie zal daar direct hinder van ondervinden in zijn werk en een grote kans hebben om uit te vallen.”

We moeten daarom meer doen aan preventie; er bewust voor zorgen dat we mentaal vitaal blijven, aldus Walburg. „We leven in een competitieve samenleving. We zijn constant bereikbaar en ook onze weekeinden en vakanties zijn volgepropt met activiteiten. In een tijd van economische neergang zal er een nog groter beroep worden gedaan op onze mentale vermogens. Zoals het vanzelfsprekend is geworden dat we lichamelijk trainen om fit te blijven, zo zouden we ook moeten werken aan onze psychische gezondheid.”

En dat kan, zegt Walburg, die voor zijn boek stapels literatuur over welbevinden en geluk doorspitte. Mensen hebben zelf invloed op hun geluksniveau en kunnen met eenvoudige aanwijzingen of oefeningen hun mentale gezondheid versterken, durft hij op basis van al dat onderzoek te stellen.

In zijn boek bespreekt hij zes ’principes van duurzaam geluk’. Door een aantal van die principes trouw na te leven, kunnen mensen duurzaam gelukkiger worden, is zijn overtuiging.

Hij heeft alleen gekozen voor die ’geluksstrategieën’ die grondig zijn onderbouwd met wetenschappelijk onderzoek. Zo blijken mensen die belangeloos meer voor anderen gaan doen, zichzelf ook beter te gaan voelen.

Een tweede principe is gezond leven en regelmatig bewegen, waarmee bijvoorbeeld het risico op burnout drastisch afneemt. Mediteren en leren om meer in het ’nu’ te leven werkt heilzaam, en ook positiever leren denken verhoogt het welbevinden. Korte cursussen ’positief denken’ voor Amerikaanse adolescenten bleken nog jaren later een significant effect op hun geluksniveau te hebben.

Momenteel ontwikkelt het Trimbos-instituut op basis van de zes principes het internetprogramma Mental fitness: een soort conditietraining voor de geest, waarmee iedereen die dat wil aan zijn mentale gezondheid kan werken.

Er zijn wel commerciële clubs die allerlei manieren aanbieden om even de druk van de ketel te halen, zoals wellnesscentra, yogascholen en sauna’s, erkent Walburg. „Maar tot de geestelijke gezondheidszorg (ggz) is nog nauwelijks doorgedrongen dat we veel meer aan preventie van psychische problemen moeten en ook kunnen doen. In de ggz is vooral aandacht voor de behandeling van aandoeningen die er al zíjn. Terwijl er ook aandacht moet komen voor de gezonde kanten van mensen: hoe kunnen zij die versterken? Hoe kunnen zij zelf psychische problemen als depressie en burn-out voorkomen? Hoe vergroten zij hun mentale veerkracht?”

Walburg bepleit dat hiervoor meer aandacht komt in de ggz, maar ook onder beleidsmakers en werkgevers. „Dat gaat ook gebeuren”, zegt hij stellig. „Ik weet zeker dat dit de komende tien jaar een belangrijk aandachtspunt wordt, al was het maar uit economische noodzaak. Het bedrijfsleven kan zich al die uitval door psychische stoornissen gewoon niet veroorloven. Er liggen nu al voorstellen van vakbonden om werknemers in de cao’s het recht te geven dagelijks een kwartier te mediteren.”

Uit de psychologische onderzoeken die Walburg in zijn boek bespreekt, blijkt dat mensen met een hoog geluksniveau creatiever en productiever zijn. „Daar is veel wetenschappelijk bewijs voor”, zegt hij. „Het is ook te zien aan hun productie. Het blijkt bijvoorbeeld dat het probleemoplossend vermogen groter is bij mensen die zich goed voelen. En dat artsen met een hoog welbevinden betere diagnoses stellen. Dat zijn belangrijke bevindingen.”

Het Trimbos-instituut wil ook zelf meer onderzoek doen naar wat mensen mentaal vitaal houdt, en hun vaardigheden aanreiken om de onvermijdelijke ’slagen van het leven’ op te vangen.

Het Trimbos-instituut wil ook zelf meer onderzoek doen naar wat mensen mentaal vitaal houdt, en hun vaardigheden aanreiken om de onvermijdelijke ’slagen van het leven’ op te vangen.

Het instituut ontwikkelt al langere tijd voorlichtingsprogramma’s voor scholen over ongezond gedrag als roken en drinken, maar scholieren zouden ook best hulp kunnen gebruiken bij het omgaan met emotionele problemen.

Walburg hoopt daarom ook voor Nederlandse adolescenten korte cursussen positief denken te ontwikkelen. En ook ouderen zou hij graag specifieke welzijnsprogramma’s aanbieden, om hen te helpen zich na hun pensionering gelukkig en nuttig te blijven voelen.

Eveline Brandt