Extract van de vlierbes (Sambucus nigra) kan griepvirussen aanpakken. Diverse onderzoeken die de afgelopen vijftien jaar naar het middel zijn uitgevoerd, laten opmerkelijke resultaten zien.

Vlierbesextract als natuurlijk middel tegen infectieziekten heeft oude papieren. De indianen waren al op de hoogte van de geneeskrachtige eigenschappen van de paarse bessen.

In 1970 begint de Joodse apotheker en viroloog dr. Madeleine Mumcuoglu, in die tijd werkzaam bij het Louis Pasteur instituut in Parijs, met de vlierbes te experimenteren. Ze doet onderzoek naar de meest werkzame stof en noemt deze antivirin.

Later emigreert Mumcuoglu naar Israël, waar zij in het Hadassahziekenhuis in Jeruzalem gedurende tien jaar verder onderzoek doet naar de vlierbes in samenwerking met de afdeling virologie van de Hebrew University School of Medicine.

Ze ontwikkelt een methode om antivirin in het vlierbesextract te behouden en patenteert haar vinding. Dat resulteert in 1992 in een voedingssupplement met de naam Sambucol.

Kibboetsniks
In de winter van 1992-1993 test zij het plantaardige extract met instemming van de Israëlische gezondheidsautoriteiten bij kibboetsniks met griep. Mumcuoglu kan de volgende resultaten noteren: bij 20 procent van de patiënten zijn de koorts, spierpijn en de hoest na 24 uur afgenomen. Op de tweede dag voelt 73 procent zich beter en op de derde dag 93 procent. In de onbehandelde groep voelt 16 procent zich na twee dagen beter, de overigen doen er een week over om weer op te knappen.

Enkele jaren later volgt een Noorse studie waarbij behandelaars noch patiënten weten wie het vlierbesextract dan wel een nepdrank krijgt. De resultaten zijn positief: in de Sambucolgroep verdwijnen de griepsymptomen vier dagen sneller dan in de onbehandelde groep.

Mumcuoglu start een eigen farmaceutisch bedrijf, Razei Bar. Onlangs is dit verkocht aan PharmaCare-Europe/Australië. Tegelijk is de fabricage van Sambucol verplaatst van Israël naar Frankrijk.

Afweersysteem
In 2002 blijkt uit Israëlisch onderzoek van het laboratorium voor tumor­immunologie van het Hadassahziekenhuis dat Sambucol meetbare invloed heeft op cytokinen, boodschapperstoffen van het menselijke afweersysteem die ontstekingsreacties stimuleren of remmen. Zo leidt vlierbesextract tot een sterke stijging van de productie van vijf typen cytokinen: interleukine 1 bèta, de interleukines 6 en 8, de tumornecrosisfactor (TNF-alfa) en interleukine 10. De eerste vier stimuleren een ontstekingsreactie, de laatste remt dat proces juist af.

Daarnaast heeft Sambucol effect op het griepvirus zelf. De stof antivirin bindt zich aan het oppervlakte-eiwit hemagglutinine aan de buitenkant van het virus. Daardoor kan de ziekteverwekker lichaamscellen niet meer binnendringen en kan hij zich in de cel ook niet vermenigvuldigen.

Werkt Sambucol in op het oppervlakte-eiwit hemagglutinine, de virusremmer Tamiflu bindt zich aan een tweede oppervlakte-eiwit van het griepvirus, neuraminidase. Tamiflu remt hiermee niet alleen verspreiding van nieuw gemaakte virusdeeltjes naar omliggende cellen, maar verkleint ook het besmettingsrisico van andere mensen.

Mumcuoglu laat begin 2006 in Londen tijdens een persconferentie dan ook weten dat de combinatie van Sambucol met Tamiflu wel eens heel effectief zou kunnen zijn.

Tijdens die bijeenkomst worden resultaten gepresenteerd van een Britse studie waaruit blijkt dat het vlierbes­extraxt niet alleen effectief is tegen influenzavirussen van het type A en B, maar ook tegen het agressieve vogelgriepvirus H5N1.

„Gezien de gevonden effectiviteit tegen griepvirussen van het type A ligt het voor de hand dat Sambucol ook werkzaam is tegen het Mexicaanse griepvirus, influenza A H1N1”, aldus apotheker Philip Kielman. Hij is werkzaam bij TS Products in Harderwijk, het bedrijf dat het vlierbesextract in Nederland distribueert.

Onderzoek naar de werkzaamheid van Sambucol tegen het Mexicaanse griepvirus is momenteel gaande, mede in het kader van een Europese registratieprocedure als ”traditional herbal medicine”. De uitkomsten van dit onderzoek zijn volgens Kielman niet op korte termijn te verwachten. „Helaas, want Sambucol is nu een voedingssupplement. We mogen er op de bijsluiter momenteel daarom alleen over vermelden dat het middel het afweersysteem ondersteunt. Als het eenmaal is geregistreerd, kun je de claim eraan hangen dat Sambucol antivirale activiteit heeft.”

Ondanks het vooralsnog ontbreken van deze claim weten mensen het natuurlijke antigriepmiddel toch te vinden, merkt Kielman. „Onze omzet ligt deze zomerweken drie keer hoger dan normaal.”

Er zijn diverse varianten van Sambucol, waaronder zuig- en bruistabletten en een vloeibaar extract. „De vloeibare vorm –Sambucol Original– is met name bedoeld ter preventie en behandeling van griep. Met Original hebben we ook de studies uitgevoerd”, aldus Kielman. De andere varianten zijn samengesteld uit lagere concentraties vlierbessenextract en zijn vooral vervaardigd met het oog op algemene weerstandsverhoging. Ze bevatten ook andere stoffen, waaronder vitamine C, zink en Echinacea purpurea, extract van de rode zonnehoed.

Een fles Original bevat 120 milliliter, de maximale dagdosis bij griep is vier keer per dag 10 milliliter voor volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar. Dat is per persoon voldoende voor drie griepdagen. Voor kinderen jonger dan 12 jaar is de maximale dosering bij griep 3 keer vijf milliliter.

Sambucol is volgens de apotheker een gestandaardiseerd product, in tegenstelling tot bijvoorbeeld vlierbessenthee. Kielman: „De werkzame verbindingen in thee gaan voor een belangrijk deel verloren bij verhitting, al blijft er natuurlijk wel iets van over. Om die reden is Sambucol een veel betere optie, ook omdat het een geconcentreerd extract is.”

Sambucol wordt in Nederland gedistribueerd door TS Products in Harderwijk en is op bestelling leverbaar via drogist, apotheek en (met korting) via internet-apotheek derooderoos.nl (lidmaatschap Nederlandse Patiënten Vereniging of Moermanvereniging noodzakelijk). De bestelling kan enige dagen op zich laten wachten, dus het is van belang het middel in huis te hebben voordat de griep zich aandient.

Wim van Hengel