De mensheid kijkt aan tegen de limieten van wat de aarde kan bieden, zo blijkt uit het rapport van het Milieuprogramma van de VN (UNEP) (pdf). We moeten met z’n allen leren om meer te doen met minder.

De wereldvoorraad aan goedkope en kwaliteitsvolle, essentiële grondstoffen zoals olie, koper en goud raakt snel op. Daardoor kost het ook steeds meer energie en water om bij de overblijvende voorraden te geraken.

“De consumptie van grondstoffen is aan het exploderen”, zegt Ernst von Weizsäcker van het International Resource Panel bij UNEP en medeauteur van het rapport. “Dit is op geen enkele manier vol te houden. We moeten dringend begrijpen dat voorspoed en welzijn niet afhankelijk zijn van een steeds grotere consumptie van materialen.”

Tijdens de vorige eeuw is het gebruik van die materialen tweemaal zo snel gegroeid als de wereldbevolking. Nu versnelt die stijging nog tot een theoretische verdrievoudiging tegen 2050, stelt het rapport. Theoretisch, want er zijn daarvoor gewoon niet genoeg natuurlijke rijkdommen op aarde.

Efficiëntie
Een gemiddelde burger in het Westen consumeert 16 ton essentiële grondstoffen per jaar – tot zelfs 40 ton in sommige landen – terwijl een Afrikaan of Indiër maar 4 ton verbruikt.

Geïndustrialiseerde landen moeten hun consumptie verminderen door de afvalberg te verkleinen en de efficiëntie van hun verbruik sterk te verbeteren. Tegelijk moeten ontwikkelingslanden voluit inzetten op een efficiënte, klimaatvriendelijke economische ontwikkeling.

Ontwikkelingslanden van hun kant moeten hun idee van ontwikkeling bijstellen, vindt Mark Swilling van de Universiteit van Stellenbosch, een van de medeauteurs van het rapport. Zo is er een grote noodzaak aan afvalwaterverwerking in Afrikaanse landen. Maar in plaats van een rioleringsnetwerk met waterzuivering te bouwen naar westers model, kunnen Afrikaanse landen gebruik maken van veengebieden en natuurlijke begroeiing om in dezelfde diensten te voorzien. “Als het westerse idee gevolgd wordt, missen we heel wat mogelijkheden”, zegt Swilling.

Volgens Marina Fischer-Kowalski van het Instituut voor Sociale Ecologie in Wenen is de openbare infrastructuur de belangrijkste determinerende factor in het toekomstige gebruik van energie en materialen. Ze wijst op de infrastructuur in de VS, waar sectoren als transport, afwatering, voedselproductie stuk voor stuk gebouwd zijn op een hoog verbruik van energie en materialen. Ze werden ontworpen vanuit de veronderstelling dat er een oneindige toegang tot energie en grondstoffen zou zijn.

Bbp is te eng
“Ons rapport vraagt om een dringende herziening van het verband tussen het gebruik van grondstoffen en onze economische welvaart”, zegt ze.

Het absolute minimum is volgens de auteurs dat de rijke landen hun consumptie van grondstoffen per capita bevriezen en ontwikkelingslanden bijstaan op weg naar duurzame ontwikkeling. “Economische groei moet losgekoppeld worden van de stijgende consumptie van grondstoffen en een groeiende ecologische impact”, stellen ze.

Dat “loskoppelen” is een manier om niet langer van het bruto binnenlands product (bbp) uit te gaan bij het vaststellen van groei en welvaart, zegt Swilling. Dat bbp is een veel te enge parameter, die bovendien averechts kan werken. Een grote ramp zoals de orkaan Katrina kan het bbp bijvoorbeeld doen stijgen. “Het bbp meet alles behalve wat voor de mensen echt belangrijk is”, zegt de auteur.  (Zie ook: Spreek liever over Bruto Nationaal Geluk)

Japan is volgens het rapport een van de landen die zich expliciet tot doel gesteld heeft om een “duurzame maatschappij” te worden, met focus op een lage uitstoot van CO2, verminderd gebruik en recyclage van grondstoffen en harmonie met de natuur. Duitsland wil de productiviteit van energie en grondstoffen verdubbelen tegen 2020, en China heeft verklaard dat het een “ecologische beschaving” wil worden, waarbij grondstoffen en ecologische thema’s centraal staan.

Afrikaanse grondhonger
Afrika staat onder sterke druk om de grondstoffen te leveren die elders in de wereld hard nodig zijn. Veel Afrikaanse landen zijn steeds meer afhankelijk van dat geld uit de export van hout, mineralen en voedsel. Tegelijk leiden de steeds hogere grondstoffenprijzen tot landhonger, waarbij buitenlandse bedrijven of overheden grote stukken grond opkopen of leasen. Volgens organisaties als Oxfam en de International Land Coalition hebben buitenlandse actoren al meer dan 50 miljoen hectare Afrikaanse grond verworven in de voorbije tien jaar tijd. Dat is meer landbouwgrond dan bijvoorbeeld Canada heeft.

Nochtans hebben veel Afrikaanse gronden net nood aan herstel in plaats van exploitatie, zegt Swilling. De stijgende voedselprijzen zullen het probleem alleen maar op de spits drijven. De landen zouden hun landbouwareaal als een strategische opportuniteit moeten zien, zegt hij.

Stephen Leahy