In principe kan elk wereldprobleem – de honger in de wereld, de uitstoot van broeikasgassen of de gebrekkige energievoorziening voor 2,5 miljard mensen – opgelost worden als de politieke wil er is. Waarom gebeurt het dan nog niet?

De mensheid heeft de technologie en het geld om deze problemen op te lossen. Daar zijn wetenschappers, zakenlieden, maatschappelijke organisaties en politici het over eens. “Het enige wat ontbreekt, is de politieke wil”, verklaren ze bijna standaard tijdens internationale conferenties, topontmoetingen en forums.

Wat is de magische “politieke wil” die elk probleem kan oplossen? Het lijkt zo eenvoudig als het nemen van een besluit en het creëren van de voorwaarden om het te kunnen uitvoeren. Je besluit de trein te nemen, plant de route, boekt een ticket, betaalt ervoor en treft voorbereidingen om op tijd op het station te zijn. Elke dag nemen we dergelijke besluiten.

“Politieke wil draait in feite om prioriteiten”, zegt Anders Wijkman, voormalig lid van het Europees Parlement en voorzitter van de Tälberg-stichting, een Zweedse niet-gouvernementele organisatie (ngo).

De prioriteit van Europa en veel landen elders in de wereld ligt bij de huidige economische crisis en al het andere komt op de tweede plaats, zegt Wijkman, die al jaren probeert belangrijke ontwikkelings- en milieukwesties bovenaan op de Europese agenda te krijgen.

Barrières
Iedereen in de wereld zou voldoende te eten kunnen hebben, of elektriciteit kunnen krijgen, als wereldleiders dat op dat moment het belangrijkste zouden vinden om te doen. Maar niet alleen vragen andere kwesties om aandacht, er moeten ook grote barrières geslecht worden om te doen wat niet gebruikelijk is.

Politici zijn meer geïnteresseerd in stapsgewijze verandering dan in zware ingrepen, zegt Wijkman, die vorige week in Wenen het Energieforum bijwoonde. Dat forum trok ongeveer 1200 afgevaardigden uit 100 landen en 40 ministers. Er werd gesproken over schone, efficiënte en betrouwbare energievoorzieningen die op lange termijn welvaart moeten brengen voor alle mensen. Ook in Wenen was opnieuw te horen dat er “politieke wil” moet zijn.

Voormalige politici geven soms eerlijk toe dat de eerste prioriteit in hun tijd als minister, was om ervoor te zorgen dat hun partij bij de volgende verkiezingen opnieuw voldoende stemmen zou halen. Leiderschap tonen op een ander terrein, was riskant en politiek gezien gevaarlijk.

“Het is aan het publiek om verandering te eisen”, was hun verdediging. Helaas luistert het publiek vooral naar wat politici zeggen, en let het nauwelijks op wat ze doen.

Belangen van energiebedrijven
Ook spelen er allerlei belangen, zoals die van het bedrijfsleven. Grote elektriciteitsbedrijven lopen meestal niet warm voor hernieuwbare energie, zegt Wijkman.

Hernieuwbare energie is meestal kleinschalig en gedecentraliseerd, terwijl energiebedrijven houden van “groot en gecentraliseerd”. Ze hebben veel geïnvesteerd in grote centrales. “Die energiecentrales zo lang mogelijk open houden, of het nu gaat om kolencentrales of kerncentrales, levert hoge winst op tegen lage kosten”, zegt hij.

“In de energiesector bestaat het idee dat hernieuwbare energie onvoldoende aan de vraag tegemoet kan komen. De enige manier om daar wel zeker van te zijn, zou zijn met gecentraliseerde energie”, zegt Wijkman. Volgens hem wordt dat echter anders als wind- en zonne-energie gekoppeld worden aan slimme netwerken (supergrids), energieopslag door middel van water (het bergopwaarts pompen van water als de energiebehoefte laag is) en slimme ontwerpen.

“Er heerst weerstand tegen vernieuwing en zelfs politici en het publiek zijn bang dat verandering betekent dat we moet opgeven waar we aan gewend zijn”, zegt Wijkman.

Betere gezondheid
Vanuit milieu- en ontwikkelingsperspectief is het echter onhoudbaar om door te gaan op de manier die we gewend zijn, zegt econoom Nebojsa Nakicenovic, plaatsvervangend directeur van het International Institute for Applied System Analysis bij Wenen.

“Er is een transformatie van het wereldwijde energiesysteem nodig”, zegt hij. Die transformatie kan veel voordelen met zich meebrengen, inclusief schonere lucht, betere gezondheid, productievere samenlevingen, minder conflicten en een verlaging van de CO2-uitstoot waardoor de opwarming van de aarde onder de 2 graden blijft.

Tijdens het forum in Wenen werd de doelstelling geformuleerd om de energie-intensiteit terug te brengen met 40 procent en 30 procent van de wereldwijde energie uit hernieuwbare energie te laten bestaan. Doelen die volgens Nakicenovic de genoemde voordelen met zich meebrengen en die ook haalbaar zijn.

“Het is haalbaar als er tijdig en duurzaam geïnvesteerd wordt”, zegt hij. “En alleen als er niet meer geïnvesteerd wordt in kolencentrales en energieverslindende gebouwen en andere infrastructuur. Maar de kansen worden steeds kleiner. Hoe langer we wachten, hoe groter de kans dat het te laat is.”

Politieke leiders zullen die waarschuwing waarschijnlijk in de wind slaan. De transformatie in de energiesector zal pas een prioriteit worden als het al te laat is. Het lijkt erop dat alleen het publiek, door zijn wil op te leggen, kan zorgen voor een koerswijziging.

Stephen Leahy