Om te breken met de corruptie en straffeloosheid van vorige regimes werkt het Egyptische parlement aan een wet op informatievrijheid. Een groot struikelblok voor Egypte is de vraag of het leger buiten het bereik van de wet zal blijven.

Bij de opstand tegen president Moebarak vorig jaar bestormden Egyptische betogers het hoofdkwartier van de staatsveiligheid in Cairo. Ze troffen er tal van documenten aan waaruit bleek dat de staat haar burgers nauwgezet in de gaten hield.

De Egyptische burgers van hun kant weten zeer weinig over de activiteiten van hun regering. Volgens waakhonden werkt deze geheimhouding een sfeer van corruptie en straffeloosheid in de hand. “Publieke toegang tot informatie zou de regering transparanter maken”, zegt Toby Mendel, directeur van het Centrum voor Recht en Democratie in Halifax.

“Het is ook een fundamenteel principe van de democratie. Burgers kunnen pas deelnemen aan het publieke besluitvormingsproces als ze toegang hebben tot de informatie waarop deze beslissingen zijn gebaseerd.”, meent Mendel.

Vrijheid van informatie
Minstens negentig landen hebben het recht op informatie, en procedures om informatie van de regering op te vragen, wettelijk verankerd. Vorig jaar werd Tunesië het tweede Arabische land na Jordanië dat vrijheid van informatie invoerde.

Na de val van Moebarak in februari 2011 zette het maatschappelijke middenveld de interim-regering onder druk om te breken met het autoritaire verleden door een gelijkaardig initiatief te nemen.

Volgens een rapport van de Egyptian American Rule of Law Association dat in april verscheen, zou een wet op informatievrijheid de transparantie en aansprakelijkheid van de nieuwe regering versterken. De wet zou ook komaf maken met de corruptie die de nationale economie en het politieke systeem ontwricht.

“Zulke wetten geven burgers de mogelijkheid om toezicht te houden op hun regeringsfunctionarissen, zodat het overheidsgeld niet in de zakken van ambtenaren verdwijnt. Tegelijk kunnen bedrijven informatievrijheid gebruiken om regeringscontracten binnen te halen op basis van competentie in plaats van nepotisme en vriendjespolitiek”, aldus het rapport.

Wetgeving
Na de opstand en de staatsgreep klopte de regering bij internationale donoren aan voor leningen om de gehavende economie er weer bovenop te helpen. Een van de voorwaarden was een duidelijk akkoord voor een wetgeving die de transparantie bevordert.

De Wereldbank gaf Mendel de opdracht een wetsvoorstel over informatievrijheid op te stellen voor de Egyptische regering. Maar in juni 2011 weigerde de regering onder leiding van het Egyptische leger een lening van 3,2 miljard dollar van de Wereldbank en het IMF. Het wetsvoorstel werd geklasseerd.

“In die tijd deed het middenveld aanpassingen aan de conceptversie die ik had opgesteld, en legde de tekst voor aan het parlement. De regering werkte ook op mijn originele conceptversie en pakte uit met haar eigen wettekst”, vertelt Mendel.

Beide teksten hebben soortgelijke artikels, maar verschillen op het vlak van procedures om informatie vrij te geven en de lijst met uitzonderingen. De regering beschouwt in haar wettekst informatievrijheid als een voorrecht dat gegeven wordt. Burgers kunnen wel om informatie verzoeken, maar de staatsinstellingen moeten die enkel vrijgeven als dat voor een “legitiem belang” is.

Het middenveld gaat verder dan dat, en bestempelt toegang tot informatie als een recht. Hun voorstel verplicht openbare instellingen om geregeld details te publiceren over hun interne structuur, activiteiten en beslissingen.

Volgens Mendel is het belangrijk dat de wet ook voorziet in een onafhankelijk controleorgaan. Burgers kunnen daar aankloppen als ze menen dat hun verzoek om informatie ten onrechte is geweigerd of wordt vertraagd.

Leger
“Een groot struikelblok voor Egypte was de vraag of het leger buiten het bereik van de wet zou blijven. Het leger controleert naar verluidt ongeveer 40 procent van de nationale economie, waaronder staatsbedrijven en veel gewone ondernemingen. Het was ondenkbaar dat die niet onder de informatievrijheid zouden vallen”, meent Mendel.

Historicus en militaire analist Robert Springborg stelt dat Egyptische generaals land en fabrieken bezitten, onbeperkte toegang tot de staatskas krijgen en jaarlijks 1,3 miljard dollar van Washington ontvangen voor militaire steun. Toch zijn hun holdings en uitgaven afgeschermd van het publiek – hierover berichten is een misdaad in Egypte.

“Het leger heeft toegang tot overheidsmiddelen die niet precies zijn opgenomen in de begroting, en zelfs het parlement weet niet hoe deze fondsen worden gebruikt”, zegt Springborg.

Volgens mensenrechtenactivisten gaat de strijd om het leger en andere openbare instellingen aansprakelijk te maken, verder dan wetgeving voor informatievrijheid. Egypte heeft een aantal bestaande wetten die de toegang tot regeringsdocumenten beperkt.

Ze willen dan ook dat een nieuwe wet op informatievrijheid al deze wetten vervangt, of dat het recht op informatie opgenomen wordt in de nieuwe grondwet die binnenkort opgesteld zal worden.

Cam McGrath