Kleine boeren in ontwikkelingslanden en opkomende economieën vormen de komende decennia de sleutel tot een succesvolle aanpak van het wereldvoedselvraagstuk. Er is sprake van een groot slapend potentieel voor de voedselproductie, omdat de productiviteit van deze boeren nu nog erg laag is.

Daarbij is de producentenorganisatie in de vorm van boerencoöperaties het middel om aansluiting op de markten en de internationale voedselketens en toegang tot financiële diensten te faciliteren. Juist door de interactie tussen commerciële spelers in de voedselketen en boerenorganisaties, en partnerschap met overheden, kan de productiviteit van de kleinschalige landbouw op een duurzame wijze aanzienlijk worden vergroot.

Dat staat in de Rabobankstudie Raamwerk voor een inclusieve voedselstrategie – Coöperaties: sleutel tot integratie van kleine boeren in waardeketens (pdf), die vandaag in Tokyo is gepresenteerd tijdens Rabobanks Duisenberglezing bij de IMF en Wereldbank-jaarvergaderingen.

De voedselsector heeft de immense opgave om in 2050 te voorzien in de behoeften van naar verwachting negen miljard mensen. Daartoe zal de voedselproductie in de komende vier decennia nagenoeg moeten worden verdubbeld. De landbouw zal niet alleen met minder beschikbare grond, water en kunstmest meer voedsel moeten produceren, maar ook meer grondstoffen voor biobrandstoffen, basischemicaliën en vezels. En dat op een manier die zowel maatschappelijk als ecologisch verantwoord is . Hoe groot deze uitdaging is, illustreert het feit dat anno 2012 nog altijd circa een miljard mensen lijden aan honger en ondervoeding.

De huidige grootschalige, hightech landbouw in ontwikkelde regio’s (Noord-Amerika en de EU) zal op zichzelf niet toereikend zijn om het extra voedsel te produceren dat nodig zal zijn om te voorzien in de toenemende vraag. De productiviteit van steeds meer basisvoedselgewassen in deze gebieden lijkt een plafond te hebben bereikt en de hoeveelheid landbouwgrond neemt langzaam af.

Kleine boeren aansluiten op markten en integreren in waardeketens
De Rabobank-studie gaat uit van de hypothese dat het nagenoeg onmogelijk is de huidige en toekomstige onbalans in de voedselvoorziening te herstellen zonder gebruik te maken van het onderbenutte landbouwpotentieel van bestaande kleinschalige boerenbedrijven in een groot aantal ontwikkelingslanden en opkomende economieën  In deze regio zijn in totaal zo’n 500 miljoen kleine boeren actief. Zij bewerken samen 95 procent van het landbouwareaal en voorzien tot 80 procent van de bevolking van Azië en Sub-Sahara Afrika van voedsel.

Een aanzienlijk deel van het extra voedsel dat in 2050 nodig zal zijn om aan de sterk groeiende wereldwijde vraag te voldoen, kan worden verkregen door de lage opbrengsten van bestaande landbouwgrond in deze gebieden te verbeteren. De vraag is hoe deze kleine boeren kunnen aansluiten op markten en integreren in boer-naar-consument-waardeketens op een manier die ervoor zorgt dat zij meer van schaalvoordeel profiteren en meer waarde aan hun producten kunnen toevoegen. Ook productiviteitsgroei door investeringen in landbouwbedrijven en moderne landbouwtechnieken dient te worden gefaciliteerd.

F&A-bedrijven zullen daartoe in de komende decennia meer moeten gaan inkopen bij kleine boeren. Dit gaat gepaard met een overgangsproces waarin kleine boeren worden gestimuleerd om economisch zelfredzaam te worden en waarin kleinschalige landbouw wordt omgevormd tot een concurrerende sector die op duurzame wijze  voedsel produceert voor de lokale en internationale voedselmarkten. Een waardeketengerichte aanpak van de integratie van kleine boeren is cruciaal om de lage-inkomstencirkel te doorbreken.

Samenwerken in coöperaties vergroot economische slagkracht kleine boeren
Kleinschalige boerenbedrijven hebben ten opzicht van grote landbouwondernemingen vaak geen toegang tot betaalbare financiële diensten, kennis en onderwijs, marktinformatie, grond, water en meststoffen. Zij moeten zich daarom verenigen in hechte producentenorganisaties of –nog beter– in coöperaties. Door samen te werken zijn ze in staat om de nadelen van hun kleinschaligheid en gefragmenteerde productiestructuur te compenseren en een sterker front te vormen.

Er zijn verschillende methoden om de voedselproductie te laten stijgen, waaronder het verhogen van de opbrengst per hectare, de teeltintensiteit of het landbouwareaal; het beperken van verliezen na de oogst en verliezen door opslag en transport; het verbeteren van irrigatietechnieken en het tegengaan van bodemdegradatie. Om deze verbeteringen te realiseren, is een uitzonderlijk intensieve samenwerking nodig tussen betrokken partijen in de agrarische waardeketen, waaronder overheden, bedrijven, multilaterale instellingen en maatschappelijke organisaties.