Rwanda heeft zich de voorbije vijf jaar geprofileerd als het modelvoorbeeld van de “bag ban”. In een poging om het ecosysteem te beschermen, verbood het land in 2008 de verkoop en het gebruik van niet-afbreekbare plastic zakken. Wat volgt is een succesverhaal. Een met voor- en tegenstanders, maar ook één dat andere landen en werelddelen niet snel genoeg kunnen volgen.  

De vaak felgekleurde plastic zakken die ontelbare straten en steden op het Afrikaanse continent ontsieren, hebben vernielende gevolgen voor het milieu. Weggegooide zakken verstoppen rioleringen en creëren stilstaande waterplassen, de ideale broeihaarden voor malariamuggen. Ze verstikken de bodem en blijven bovendien hardnekkig lang rondslingeren. Afhankelijk van de dikte van een zakje kan het 20 tot 1.000 jaar duren voor het door de natuur afgebroken is. Verbranden is alvast geen oplossing want dan komen er toxische stoffen vrij.

Voor zowel land- als zeedieren kan een serieuze aanpak van het probleem het verschil tussen leven of dood betekenen. Voor Mauritanië maatregelen invoerde, ging 70 procent van al het vee dat stierf in de hoofdstad Nouakchott dood door het eten van gedumpte plastic zakken. Zeeschildpadden sterven ook vaak bij het inslikken van de zakken, hoogstwaarschijnlijk omdat ze op zeekwallen lijken.

Voorbeeldfunctie
‘Niet langer’, lijkt Afrika te zeggen. Het Rwandese voorbeeld heeft het continent in beweging gebracht. Op de laatste dag van 2012 vervoegden Mauritanië en Mali het lijstje van landen met een bag ban (waar ook Somalië toe behoort). Daarmee maakten ze van Afrika het leidende continent in het wereldwijde gevecht tegen niet-afbreekbare plastic zakken (die doorgaans gemaakt worden uit de kunststof polyetheen).

Landen als Tanzania, Oeganda, Kenia en Malawi hebben allemaal wetten ingevoerd die weliswaar niet alle zakken uit polyetheen bannen, maar wel het flinterdunne soort dat verkopers aan hun klanten meegeven om voedselproducten te dragen. Ook Zuid-Afrika heeft alle zakjes van minder 30 micrometer verbannen. De ultradunne zakjes hadden daar de bijnaam “nationale bloemen” verdiend omdat ze zo talrijk het straatbeeld “versierden”.

Andere werelddelen zijn vastbesloten niet achter te blijven. In de VS hebben grote steden zoals San Francisco, hoofdstad Washington DC en recentelijk Los Angeles een bag ban ingelast. Europa staat, met de uitzondering van Italië dat in 2012 een verbod op niet-afbreekbare zakken invoerde, wat achter. De Europese Commissie heeft zich voorgenomen om deze lente voorstellen op tafel te leggen om de berg van 800.000 ton eenmalig gebruikte zakken die de EU jaarlijks produceert drastisch te verkleinen. Ook China, dat 3 miljard plastic zakken per dag verbruikt, heeft beloofd het probleem aan te pakken. Dat wil het doen door de zakken te belasten met extra taxen, een tactiek die wel meer landen toepassen.

Transformatie
De transformatie van Rwanda tot voorbeeld voor de wereld was een geleidelijk proces. In 2004 besloot het land sterk in te zetten op sensibiliseringscampagnes die de bevolking moesten overtuigen om de straten schoon te houden en de plastic zakjes achterwege te laten. Ook vandaag wordt die strategie nog onderhouden. ‘Op alle scholen wordt er les gegeven rond ecologisch bewustzijn’, bevestigt Gerrit Stassyns, programme manager bij VVOB Rwanda en inwoner van de Rwandese hoofdstad Kigali. ‘Er worden veel nationale campagnes georganiseerd. Op tv zie je vaak instructies die je vertellen hoe je het milieu proper kan houden.’

In 2006 werd een wet ingevoerd die de verkoop en het gebruik van zakjes met een dikte van minder dan 100 micrometer illegaal maakte, en op 10 september 2008 bande de Rwandese overheid alle niet-afbreekbare zakken. Volgens de Franse tv-zender France24 riskeren overtreders een celstraf tot twaalf maanden, een boete tot 6.000 euro, of allebei. Aan de grenzen heerst een strenge controle, ook al slagen vliegtuigpassagiers er af en toe in een zakje mee te smokkelen in hun bagage.

De aanpak lijkt te werken. ‘De steden liggen er fantastisch schoon bij’, vertelt Koen Peeters. Voor Duizend heuvels, zijn roman over Rwanda, bracht de auteur de voorbije twee jaar verscheidene maanden door in het land. ‘Ik heb de hele tijd dat ik daar was echt geen enkele persoon met een plastic zak zien rondwandelen.’

Niet iedereen is even gelukkig met de wet. Op donderdag liet een reportage op France24 bakkers aan het woord die niet tevreden zijn over de papieren zakken die als alternatief dienen. Volgens hen scheurt het papier te gemakkelijk en zijn de zakken drie keer duurder. Bij de invoer van de nieuwe wet in 2008 hebben sommige lokale plasticproducenten hun zaak moeten opdoeken, of zwaar moeten investeren om hun bedrijf om te vormen (om bijvoorbeeld om plactic te recycleren in plaats van te creëren).

Perfect tevreden
Maar de meeste Rwandese burgers lijken na vijf jaar perfect tevreden met het verbod. ‘De Rwandezen zijn redelijk gehoorzaam in vergelijking met andere Afrikaanse landen’, vertelt Peeters. ‘Zo wordt er bijvoorbeeld ook heel weinig gerookt omdat de overheid hen dat sterk afraadt.’ De bevolking staat amper nog stil bij de bag ban. ‘De doorsnee Rwandees maakt er geen probleem van. Het verbod staat helemaal onderaan de lijst van dingen waar mensen in Rwanda van wakker liggen’, aldus Stassyns.

Toch kan Rwanda niet overdreven snel juichen over ecologische verwerkelijkingen.  Zo is er het probleem van de gebruikte olie nog. ‘Er bestaat nog geen recyclagenetwerk’, weet Stassyns. ‘Het gevaar bestaat dat te veel afgedraaide olie in de grond en in de waterlagen terecht komt.’ De dumping van plastic zakken mag dan in orde zijn, op andere ecologische gebieden is er nog werk aan de winkel.

Nana Van de Poel