Nepals oudste jungle resort, Tiger Tops, introduceerde vijftig jaar geleden een nieuw soort safari: op de rug van olifanten. Vorig jaar stopte het bedrijf met de jumboritten, en introduceerde een nieuwe vorm van olifantentoerisme. Gasten houden nu gepaste afstand. De olifanten zijn ontketend, en gedijen erbij.

Lucia de Vries

Het is vroeg in de ochtend en ik volg Raj Kali tijdens een wandeling door de Amaltari bufferzone. De 42-jarige olifant beweegt verrassend snel, bijna deinend door de jungle. Het valt me op dat Raj Kali’s slurf een eigen leven leidt. Deze beweegt zich over de struiken, om uit te vinden of ze eetbaar zijn. De olifant’s favorieten zijn kamala en acacia. Ze breekt de takken af met haar slurf, buigt ze dubbel, slaat het stof eruit en eet ze op zonder haar tempo te verliezen.

Achter mij loopt Dibya Kali, 46, een goede vriendin van Raj Kali. Omringd door de twee reuzen, en vergezeld door naturalist Shambhu Mahato, loop ik richting de Narayani rivier. We staan af en toe stil om naar de vogels en muntjaks, een blaffend hert en volgen het spoor van wat een nogal groot uitgevallen neushoorn lijkt te zijn. Als we het volgroeide mannetje uiteindelijk spotten zijn de olifanten die ons in staat stellen om dichtbij te komen. Hij ligt wijduit en zeer op zijn gemak in een modderbad.

Tiger Tops ontketende eerder dit jaar haar twaalf olifanten. In plaats van urenlang aan de ketting te staan, leven de olifanten nu in groepen in omheiningen beveiligd met schrikdraad. De bezoekers mogen de jumbo’s niet langer berijden of aanraken. Het nemen van selfies en het voeden van de olifanten is ook afgeschaft. In plaats daarvan worden de bezoekers uitgenodigd om als ‘intieme waarnemers’ het dagelijks leven van de olifanten te volgen. Het is verrassend hoe dit nieuwe perspectief –in plaats van bovenop de olifant op respectvolle afstand- meer intimiteit en respect en begrip voor deze majestueuze dieren creëert.

Kristjan Edwards, Tiger Tops voorzitter

Kristjan Edwards is voorzitter van Tiger Tops. Hij groeide op in Nepal, samen met ‘zijn’ olifanten. ‘Ik herinner me picknicks met vrienden in de jungle, per olifant. Terwijl wij kaart speelden, liepen de jumbo’s te grazen. Soms kwamen ze soms storen. Olifanten zijn nieuwsgierig en ze wilden weten wat we aan het doen waren. We joegen ze dan gewoon weg, met onze stem. Er is geen krachtiger ervaring dan tijd door te brengen met olifanten die gewoon zijn wie ze zijn,” aldus Edwards.

Toen de ondernemer door een lokale dierenwelzijnsorganisatie was benaderd met een plan om te stoppen met olifantensafari’s, was Edwards geïnteresseerd, maar niet onmiddellijk overtuigd. “Stoppen met safari’s vijftig jaar nadat Tiger Tops ze in Nepal hadden geïntroduceerd leek een te grote stap.” Maar een zaadje was geplant. Edwards bezocht kort daarna het landelijke fokcentrum voor olifanten. “Ik zag daar hoe een jonge olifant werd getraind. Het was verschrikkelijk. Ik kreeg te horen dat na de training de rechter voorvoet van de olifant altijd iets naar buiten staat. Ik heb onze volwassen olifanten gecontroleerd en zag dat ze het allemaal hebben. Ze zijn letterlijk voor het leven getekend.”

Pas toen de safari ondernemer Carol Buckley, oprichter van Elephant Aid International, ontmoette, ging hij overstag. Edwards: “Carol is een voormalig mahout, olifantentemmer, en begrijpt de dieren zoals ik ze begrijp. Ze snapt bovendien dat olifanten erg duur zijn in het onderhoud. Iedere verandering zou economisch levensvatbaar moeten zijn. ”

Buckley, die eerder de Nepalese overheid hielp om de olifanten in het Chitwan Nationaal Park  te ontketenen, ontwierp vijf omheiningen met hekken die op zonne-energie werken. Elke leefgebied heeft natuurlijke elementen zoals struiken, bomen en hoogteverschillen. Vanuit een safarikamp met zes comfortabele tenten en een eetzaal kunnen gasten de olifanten 24 uur per dag te observeren.

Het was manager D.B. Chaudhary’s taak om de mahouts te overtuigen. “De berijders hadden tijd nodig om aan het idee te wennen,” zegt Chaudhary. “Ze dachten hun baan kwijt te raken en waren bang om de controle over de olifanten te verliezen. Ik vertelde hen dat als het mis zou lopen, we de plannen zouden aanpassen. Langzaam leerden de mahouts de nieuwe aanpak te vertrouwen.”

De mahouts hadden vooral moeite met het achterlaten van hun bamboe stok. Hiermee werd in het verleden de olifant geslagen als hij of zij niet wilde luisteren. Chaudhary: “Onze controle-instrumenten zijn mondelinge en fysieke commando’s. Als de mahout en de olifant een sterke band hebben zijn stokken niet nodig.”

De olifanten gedijen goed bij de veranderingen. Hun gezondheid is zichtbaar verbeterd. Luizen en teken worden niet meer aangetroffen. Door de zelf-gereguleerde beweging in de omheiningen lijden ze niet langer aan voetproblemen. Spijsverteringsprobleem lijken ook een probleem uit het verleden. De olifanten zijn zichtbaar ontspannen. Nu ze in groepen leven, zijn de olifanten onafscheidelijk van hun metgezellen.

Voor Tiger Tops zijn de reacties van bezoekers cruciaal. Stellen zij de veranderingen op prijs, of kiezen ze elders voor een olifantenritje? Vooralsnog lijken toeristen de humane aanpak op prijs te stellen. “We krijgen positieve reacties en vragen vanuit de hele wereld,” zegt Chaudhary. Nepalese touroperators bezoeken Tiger Tops’ olifantenkamp om het nieuwe concept met eigen ogen te bekijken. “Dit is precies wat Nepal nodig heeft,” zegt Prachanda Shivakotee van Explore Himalaya. “Als we Chitwan als bestemming willen behouden, moeten we ervaringen aanbieden die duurzaam en cultureel verantwoord zijn en het welzijn van de dieren voorop stellen. Tigers Tops geeft ons het goede voorbeeld.”

Steeds meer Nepalese touroperators ondertekenen de ‘Olifant-vriendelijk Toerisme Belofte’ van World Animal Protection (WAP), waarmee ze beloven niet langer dieronvriendelijke activiteiten verkopen of promoten, inclusief olifantenritjes. WAP publiceerde onlangs een onderzoek naar het olifantentoerisme in Azië, waaruit blijkt dat drie op de vier jumbo’s in slechte omstandigheden leven.

In de late namiddag volg ik de olifanten als ze naar de rivier lopen om af te koelen. Sandra Kali, een relatief jonge olifant, loopt recht op het water af en al snel is enkel haar slurf en een stukje rug te zien. Ze trompettert en duwt speels tegen haar moeder Hira Kali en vriendin Saraswati Kali, die haar enthousiast volgen. Dat is wanneer ik me herinner wat naturalist Shambhu Mahato mij deze ochtend vertelde: ‘Als we stoppen met het uitoefenen van dwang, worden olifanten weer kind. Gelukkig en speels, gehoorzaam en vertrouwend.”

Lucia de Vries werkt als freelance journalist in Nepal